CERN'deki Türk Gruplarının Güncel Durumu
CERN'deki güncel durum konusunda gene Erhan Gülmez'in "4Seas Conference"'ta verdiği konuşmaya bakabiliriz. Konuşmanın son kısmında 2004'teki durum özetlendiğinden aşağıdaki alıntıdan sonra arada geçen süredeki gelişmeler de özet olarak eklenmiştir.
Erhan Gülmez'ın "4Seas Conferenceé konuşmasından:
Şu Anki Durum
Şu anda ATLAS ortakçalışmasında iki grup: Ankara Üniversitesi (Grup Lideri Orhan Çakır) ve Boğaziçi Üniversitesi (Grup Lideri: Engin Arık), ve CMS ortakçalışmasında da üç grup: Boğaziçi Üniversitesi (Grup Lideri: Erhan Gülmez), Çukurova Üniversitesi (Grup Lideri: Gülsen Önengüt) ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi (Grup Lideri: Ramazan Sever). Bu resmi katılımlara ek olarak Ankara, Boğaziçi, İstanbul ve Orta Doğu Teknik Üniversitelerinden gruplar ALICE, CAST, CLIC, OPERA vb. ortakçalışmalarına gayriresmi olarak katılmışlardır.
Boğaziçi ve Ankara Üniversitesi grupları ATLAS deneyinde daha çok geçiş radyasyonu izleyici sisteminde çalışmaktadırlar. İç dedektördeki geçiş radyasyonu izleyici sisteminde kullanılacak kamış dedektörlerin ve ilgili elektronik donanımın sınanmasında önemli rol oynadılar ve BHÇ’nin çalışması sırasında ATLAS dedektöründe ve parçalarında indüklenmesi beklenen toplam radyasyon düzeylerini ayrıntılı olarak incelediler. 2001’de Istanbul’da ATLAS TRT çalıştayı düzenlediler.
CMS ortakçalışmasındaki Türk grupları (Boğaziçi, Çukurova, ve ODTÜ) hadron kalorimetresinin HF denilen ileri kısmında yoğunlaşmışlardır. Bu grupların üyeleri Iowa Üniversitesi grubuyla birlikte bu alt dedektörde kilit konumdadırlar. HF kalorimetresinde kullanılması düşünülen fiberlerin radyasyona dayanıklığı ve dedektörün bazı mekanik parçalarının yapımı konusunda önemli sorumluluklar almışlardır. HF dedektörünün bazı parçaları Türkiye’de İstanbul yakınlarında (Yenişehir – Bursa) yapılmıştır. Bu işi yapan şirketlere CMS deneyi tarafından Altın Ödül verilmiştir.
Bazı Türk gruplarıyla yaptıkları yakın işbirliğinden dolayı yurtdışında çalışan iki Türk fizikçisinden de burada bahsetmeliyiz. Bunlar Iowa Üniversitesi’den Prof. Yaşar Önel (SELEX, CMS) ve UCLA’den Prof. Samim Erhan’dır (UA8, CMS).
Yukarda değinilen çalışmalara ek olarak daha çok Ankara ve Gazi Üniversitelerinde hızlandırıcı fiziği alanında çalışan gruplar da vardır.
Türkiye aynı zamanda bir ortadoğu sinkrotron ışığı kaynağı projesi olan SESAME Projesine de üyedir. Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinden (Hacettepe, Ankara, Sabancı, vd.) atom fizikçileri Ürdün’deki bu uluslararası merkezi kullanmaktadırlar. Bir sonraki kullanıcılar toplantısı 2004 Ekiminde Antalya’da olacaktır.
Belli aralıklarla bölgesel ICFA ölçme sistemleri okulu düzenlemekle yükümlü bir ICFA bölgesel okul merkezi, İstanbul Teknik Üniversitesi’nde kurulmuştur. Böyle bir bölgesel okul ilk defa 17-28 Haziran 2002’de düzenlenmiştir. Gelecekte başka okullar düzenlenecektir.
Bazı kişiler belirli ortakçalışma grupları, laboratuarlar, yurtdışı destek kuruluşları, vb. tarafından desteklenerek DESY, HERA, Brookhaven (g-2), Los Alamos gibi büyük hızlandırıcı merkezlerindeki bazı deneylere ya da uluslararası ortakçalışmalara katılmışlar ya da katılmaktadırlar. Bunlar kişisel çabalar sonucu olmaktadır.
Sonuç
Türkiye’de deneysel parçacık fiziğinin uzun bir geçmişi vardır ve bu alanda şu anda bir çok kişi ve grup bulunmaktadır. Deneysel YEF topluluğu Türkiye gibi bir ülke için küçük olmasına karşın yeterli destek sağlanırsa büyüme potansiyeli vardır.
Güncel Durum
Bu konferanstan sonra geçen süre içinde TÜBİTAK tarafından yapılması gereken ödemelerin 2006’ya kadar olan önemli bir kısmı yapılmış ama daha sonrası için TÜBİTAK ödeme yapmayacağını, imzaladığı anlaşmalarla yüklendiği sorumlulukların sona erdiğini söylemiştir. YEFÇG 31 Aralık 2005 itibarıyla kapatılmıştır. Öte yandan TAEK Başbakanlık tarafından CERN’le ilgili konularda görevlendirilmiş ve gruplara sağladığı çalışma desteği ile CERN’deki çalışmaların kesintiye uğramadan devam etmesi mümkün olmuştur. Diğer ödemeler konusunda TÜBİTAK ve TAEK arasında görüşmeler devam etmektedir.
CERN’deki Türk grupları üç sene önceye göre daha da güçlenmişlerdir. Vakıf Üniversitesi olan Doğuş Üniversitesi Türkiye’de bir ilk olarak CERN’deki bir deneye (CAST) resmen katılmıştır. Türkiye’nin CERN’e tam üye ülke olarak katılma çalışmaları sürmektedir.