Kompakt Müon Solenoid'de Mali Katkımız
Deneye olan malı katkımızı yazmadan önce bu tür deneylerin nasıl yapıldığını kısaca anlatmak gerekir.
Günümüzde gittikçe karmaşık hale gelen yüksek enerji fiziği deneylerini yapmak artık oldukça pahalı olmaya ve yoğun emek gerektirmeye başlamıştır. Bu yüzden bu tür deneylere katılan fizikçi ve ülke sayısı çok yüksektir. Kompakt Müon Solenoid deneyine katılan 2000'den fazla fizikçi ve 40'a yakın ülke vardır.
Bu denli pahalı bir girişimin çok iyi düşünülmesi, gerekçelerinin doğru olması ve çok iyi planlanması gereklidir. Artık herhangi bir plan program yapmadan birtakım aletleri bir araya getirip sonuçta ne çıkacak türünden yapılan deneylerin zamanı özellikle bu konularda çoktan geçmiştir. Günümüzdeki çoğu deneyler, uzun bir süredir değişik yönden yapılan hesaplarla geçerliliğinin yüksek olasılıklı olduğu gösterilmiş kuramsal modellerin sonuçlarını deneysel olarak kanıtlamak üzere yapılmaktadır. Bu modeli deneysel olarak sınamak üzere önce gerekli aletlerin, hızlandırıcının yanı gerekli teknolojinin bulunup bulunmadığı belirlenir. Eksik olan parçalar ya yaptırılır ya da yeni teknolojilerin geliştirilip gerekli aletlerin yapılması sağlanır. Bu aşamadan sonra yapılacak deneyin maliyeti hesaplanır. Nerede yapılacağı kararlaştırılır. Bundan sonraki aşama gerekli olan parayı bulma aşamasıdır. Bunun için bu konulardaki araştırmaları destekleyen kuruluşlara (TÜBİTAK, TAEK, ABD'de NSF, DOE gibi) tüm hesapları içeren ve deneyin nasıl yapılacağını anlatan bir proje önerisi ile başvurulur.
İstenen miktara göre birden fazla kuruluşa hatta birden fazla ülkedeki kuruluşlara başvurulur. Bu kuruluşlar istenen miktarları ya da daha doğrusu deneyi yapmak için gereken uygun miktarları vereceklerini taahhüt ettikten sonra deneyin hazırlığı başlar. Gereken aletlerin ve parçaların yapımına ve yeni teknolojilerin geliştirilmesine başlanır. Bunlara paralel olarak da deneyin nasıl yapılacağı dedektörün nasıl çalışacağı, verilerin nasıl toplanacağı ve çözümleneceği konuları çeşitli simulasyon çalışmaları ile saptanmaya çalışılır.
Deney kurulup veri toplanmaya başlandığında veri çözümlemenin de nasıl yapılacağının bilinmesi gereklidir. Yüksek enerji fiziğinde aranan parçacıklar yeşil çimen sahası olan büyük bir stadyumda çimenler arasında dört yapraklı bir yoncayı aramaya benzediğinden hem uzun süre veri toplamayı hem de olabildiğince çok çarpışmayı gerektirir. Hem bu yüzden hem de kurulan bu düzeneğin karmaşıklığından ve büyüklüğünden dolayı veri toplama bir kaç on yılı bulabilir. Bir deneyin tüm evreleri gözönüne alındığında yüksek enerji fiziğindeki deneylerin en az 15-20 yıl civarlarında bir süre içinde gerçekleştiğini görürürüz. Genellikle deneyin kurulması için para vermiş olan kuruluşların deney veri toplarken de desteklerini sürdürmeleri beklenir. Bu kadar karmaşık ir aletin işletimi, bakımı ve sürekli çalışır durumda tutulması da neredeyse yapımına yakın bir masraf gerektirebilir.
Aynı ölçümleri değişik ortamlarda ve koşullarda değişik aletlerle yapmak fizikteki temel ilkelerden birisidir. Bu yüzden genellikle yapılan ya da önerilen deneyle benzer amaçlı başka deneyler de önerilir. Sonra da farklı deneylerde ölçülmüş değerler birbirleriyle karşılaştırılıp hatalar en aza indirilmeye çalışılır. Temel bilim araştırması yapmak pahalı bir olay gibi görünebilir ama bu günkü teknolojide gelişmiş ülkelerin geçmişinde temel bilimlere verdikleri destek bulunmaktadır.
Kompakt Müon Solenoid Ortakçalışmasında deney için ilk düşünceler 1990'ların başlarında ortaya çıkmaya başlamış ve bugün 2007'de deneyin kurulma aşaması hemen hemen tamamlanmak üzeredir. Deney için gerekli olan BHÇ'de 2007 sonlarına doğru hazır olacaktır. Kompakt Müon Solenoid ve ATLAS deneyleri birbirinin sonuçlarını doğrulayacak iki rakip deney durumundadırlar. Her iki deneyin de 2017-20'lere kadar veri toplaması planlanmaktadır. Bu konudaki yeni deney ve hızlandırıcıların planlanmasına da şimdiden başlanmıştır.
Kompakt Müon Solenoid dedektörünün yapımında Türkiye'nin payına düşen miktar TÜBİTAK tarafından karşılanmıştır. TÜBİTAK başlangıçta gruplara CERN'deki çalışmalara katılmak için de destek sağlamışsa da daha sonra bu destek azalmış ve şimdi tamamen TAEK tarafından sağlanmaya başlamıştır. Ama dedektörün işletimi ve bakımı için ödememiz gereken katkı payı konusunda belirsizlik vardır.